Odak: DAO Türleri

Yazar: Duygu Kambur

Yapıları, kuruluş amaçları, operasyonları ve teknolojilerini göz önüne alındığında DAO’ları nasıl kategorize ediyoruz?

Bir önceki DAO yazımda da paylaştığım gibi DAO’lar merkezi olmayan topluluklar ve işler kurmak, geliştirmek için Web3’ün bize getirdiği en etkili araçlardan. Finans sisteminden hayırseverliğe dek birçok alanda ve sektörde değişimi tetikleyen DAO’ların hepsi, aynı değerler ve ‘eşitlik’ anlayışı üzerine kurulmuyor. Farklı DAO türleri farklı amaçlara hizmet ediyor. Sekiz farklı DAO türünü hızlıca açıyoruz.

DeFi Protokol DAO’ları: Bu DAO'lar, DeFi (Decentralized Finance - Merkeziyetsiz Finans) hizmetlerini kendi kullanıcılarına sunabilmek için akıllı sözleşme protokollerini kullanıyor. Protokolü ve finansal sistemleri belirleyen kurallardaki değişiklikleri oylamak için token’lardan faydalanıyorlar. Çoğu, milyarlarca doları yöneten bu DAO’lardan bazıları Uniswap, Aave, Maker DAO ve Olympus.

Örneğin, bir aracı olmadan kripto para birimlerinin ödünç verilmesine ve alınmasına izin veren Ethereum zinciri üzerinde 2014 yılında kurulan Maker DAO, bu alandaki ilklerden.

Maker DAO, DAI adı verilen sabit bir madeni para çıkarıyor. DAI, değeri dolara sabitlenmiş bir kripto para birimi. Maker DAO'nun MKR adı verilen başka bir token’ı da var. Bu token sahipleri, DAI para politikasını yürüten Maker protokolünün karar alma mekanizmalarında yer alıyor. Basitçe söylemek gerekirse, MKR token, DAO'daki ‘hisseleri’ temsil ediyor.

Yatırım DAO’ları: Bu grubu, ‘bir grup yatırımcının bir start-up’a, bir sanat eserine ya da bir yapıya yatırım yapmak için bir araya geldiği DAO’lar’ şeklinde özetleyebiliriz. Bireysel yatırımcı olmak yerine, daha fazla kaynağı bir araya getirip daha bilinçli finansal kararlar almak için fikir alışverişinde bulunmayı kolaylaştıran bir sistem. Ethereum blok zinciri üzerine inşa edilmiş yeni projelere yatırım yapmak isteyen insanlardan oluşan bir topluluk olan Meta Cartel DAO ya da LAO DAO yatırım DAO’larına örnek olarak verilebilir.

Hibe DAO’ları: Bir hibe DAO'sunda, topluluk üyeleri hibe havuzuna fon bağışlıyorlar ve fonların neye göre alınacağına, nasıl dağıtılacağına karar vermek için oy veriyorlar. Web2’deki kitlesel fonlama sistemine benzerlik gösteriyor. Finansmana ihtiyaç duyan yapıların başvurularını bu DAO’lara göndermeleri yeterli. Hibe DAO'ların en iyi örneklerinden biri Moloch DAO. Token’lar, sermaye tahsisine oy vermek için kullanılıyor. Gitcoin ve Seedify da bu alandaki en iyi örneklerden.

Koleksiyoner DAO’ları: Aslında koleksiyoner DAO’larını yatırım DAO’larının bir alt kategorisi olarak da düşünebiliriz. Bu DAO’lar NFT’lerin, sanat eserlerinin ve koleksiyonların satın alınmasına odaklanıyor, Pleasr DAO buna bir örnek. Pleasr DAO, 2011’de Wu-Tang Clan'ın ‘Once On A Time in Shaolin’ albümünün tek kopyasını almak için çok kısa sürede dört milyon dolar toplaması ve Doge meme NFT'sini satın alması gibi sansasyonel bir üne sahip. Constitution DAO bu kapsamdaki diğer DAO’lardan biri. 

Sosyal DAO’lar: Sosyal DAO’lar, sanatçılar, yaratıcı endüstri profesyonelleri gibi benzer düşünce yapılarına sahip ve aynı alanda üreten bireylerin bir araya gelmesi ve kendilerini organize etmesi için kurulan DAO’ları ifade ediyor. Bu DAO’lar topluluk odaklı olsa da genellikle belirli sayıda token’a, belirli bir NFT’ye sahip olmak ya da kişisel olarak davet edilmek gibi dahiliyete dair ön koşullar koyuyorlar. Blockster ve Decentraland DAO en iyi çalışan örnekleri. Friends With Benefits de kültürel üyeliğin gücünden yararlanan yenilikçi bir DAO projesi. FWB'nin misyonu, sanatçıları ve kültürel düşünürleri ortak değerler ve teşviklerle birleştirerek, yalnızca üyelere özel etkinlikler aracılığıyla ağ kurmalarına ve iş birliği yapmalarına olanak tanımak.

Medya DAO’ları: Medya DAOları, içeriğin topluluk tarafından yönlendirilmesine izin vererek ve içerik üreticilerini tokenlarla ödüllendirerek, medya yapısını değiştiriyor. Bankless DAO ve Forefront bunların örneklerinden. Bankless, DeFi'yi merak eden, medyayı dönüştürmek isteyen ve bu kültürü kullanan insanlar için bir destek platformu geliştirdi. Benzer şekilde ForeFront da, topluluk üyeleri için bir kripto eğitim merkezi geliştiriyor.

Sosyal ve Çevresel Etki DAO’ları: Bu grup ise sosyal, kültürel ya da çevresel bir amaç etrafında bir araya gelen ve bir sivil toplum örgütlenmesine göre daha etkili, verimli çalışma vaadindeki DAO’ları olusturuyor. Karbon destekli, algoritmik dijital para birimi yaratarak iklim değişikliğine karşı savaşan KlimaDAO, NFT alanında marjinal sanat yaratıcılarına kuluçka olan ve işlerini görünür kılan HerStoryDAO bazı öne çıkan örnekler.

Filantropi DAO’ları: Etki yaratmak için ortak bir amaç etrafında örgütlenerek inandıkları alana bağış yapılmasını, desteklenmesini sağlayan DAO’lar. En son öne çıkan ve getiren örneği, bir haftada sekiz milyon doları Ukrayna Ordusu’nu desteklemek için toplayan UkraineDAO’suydu.

Tooling (Araç) DAO’lar: Bütün bunları okuduktan sonra aklınıza harika bir fikir geldi ve şimdi bir DAO kurmak istiyorsunuz. Peki, nereden başlayacaksınız? Oturup kod öğrenip kendiniz akıllı sözleşme mi yazacaksınız? Bir yazılımcı mı işe almanız gerekiyor? Hayır. İşte, tam olarak bu sorunları çözmek üzere çıkan DAO gruplarına ‘tooling DAO’lar deniyor. Bu sekme aslında başlı başına bir dosya konusu. Zira burada, yapı, hazine, bilgi, içerik, oylama, tartışma, data ve analitik, kimlik ve ödeme yöntemlerinin çözümleri gibi birçok farklı konu var. Örneğin Prime DAO, basit bir anlatımla, bir DAO kurmak için ihtiyacınız olan araçlar konusunda araştırmalar yapıp çözümler sunuyor. Ayrıca DAO2DAO (DAO’lar arası) iş modelleri geliştiriyor. Kendileriyle yaptığımız röportaja buradan ulaşabilir, çalışma modellerine dair detayları okuyabilirsiniz.