Odak: DAO | Ne, Nasıl, Neden?

Yazar: Duygu Kambur

DAO’lar eski dünyaya yeni bir çözüm. Amaçlarını, yöntemlerini ve vadettiklerini sıralıyoruz. 

DAO’yu ilk nasıl duyduk? 

DAO'ların çağdaş anlamı, Bitcoin ile neredeyse eş anlamlı olarak ortaya çıkan Merkeziyetsiz Otonom Şirket (DAC) kavramına kadar izlenebilir.* DAC modeli, forumlarda ilk kripto meraklılarının sohbetlerinde bir kavram olarak kullanıldı ve hissedarlara temettü sağlamak amacıyla tokenize edilmiş hisseleri kullanan bir yönetim modeline atıftı. Terim, bir kurumsal yönetim modeliyle bağlantılı olduğu için çok kısıtlayıcı görülmüş ve bu nedenle terk edilmişti. Justin Oconnell’in ‘Bitcoin Is The Original DAO’ yazısında ya da Eric Gorski’nin ‘2019 Is The Year Of DAO’ yazısında değindiği gibi bazıları, Bitcoin'in ilk DAO olduğunu söylüyor. Oysa bugün bu terim kendi başına bir blokzincir ağını değil, mevcut bir blokzincir ağının üzerindeki akıllı sözleşmelere atıfta bulunuyor.

Bu yaklaşım ile DAO’nun ilk örneğini, Mayıs 2016'da Ethereum topluluğunun birkaç üyesinin kurduğu ve kısa sürede Ethereum blok zinciri topluluğundaki en büyük gösterilerden biri haline gelen ‘The DAO’ olduğunu görüyoruz. The DAO, yatırımcı odaklı bir risk sermayesi şirketi olarak hareket etmeyi amaçlayan erken dönem bir DAO. İnsanların fikirlerini topluluğa sunmasına ve uygulanması için fon almasına izin verecek olan The DAO kısa sürede, 15 milyon Ether topladı. Ancak, The DAO piyasaya sürüldükten üç ay sonra hacklendi. 

DAO’ların serüveni her ne kadar 2016’da, hacklenme hikayesiyle başlasa da, ICO (Initial Coin Offerings), NFT, DeFi (Decentralized Finance - Merkeziyetsiz Finans) gibi Ethereum üzerinde başlatılan kritik ürünler gibi DAO da geliştirilmeye devam etti, DAO’lar üzerine farklı birçok proje hayata geçti ve 2019 DAO’ların patlama yılı oldu.

Nedir bu ‘DAO’*? 

*Decentralized Autonomous Organization - Merkeziyetsiz Otonom Kuruluş

DAO, blokzincir üzerine akıllı sözleşmelerle yönetilen bir organizasyondur. Akıllı sözleşmelerse, belirlenen komutlara göre belli işlevleri yerine getiren bilgisayar kodlarıdır.

Geleneksel şirketler kurumsal yasa ve yönetmeliklere tabi iken, DAO'nun yönetim ve operasyonları akıllı sözleşmelerde yazılıdır. Bu yüzden DAO yönetişim yapıları tamamen şeffaf, otonom ve denetlenebilir haldedir. Bu, gücün kötüye kullanılması için daha az potansiyel olması ve iş birliği, yenilik ve deney için daha fazla alan olması anlamına gelir.

DAO’yu merkeziyetsiz yapan nedir?

DAO’ların  merkezi otorite figürleri yoktur. Bir DAO’nun parçası olan herkes o DAO’nun karar alma süreçlerinde söz sahibi olabilir. DAO iktidarını, CEO ve yönetim kurulu yerine kendi topluluk üyelerine verir.

DAO'ya bağlı tokenlara sahip olan herkes topluluktaki/organizasyondaki yönetime dair verilen tekliflere oy verebilir ve oyları sahip oldukları token sayısına göre ağırlıklandırılır. 

Bir teklif yeterli oy alırsa, akıllı bir sözleşme tetiklenir ve onaylanan işlem hayata geçer.

Daha önce DAO’lara benzer başka neler duyduk? 

2000’lerin sonundan itibaren, kapitalizmi daha ‘demokratik’ bir sisteme dönüştürmeye yönelik bir refleks oluştu. Temel amaç, hem insanların daha eşit bir sistemde var olmasını sağlamak hem de gezegenin ihtiyaçlarını karşılayabilmek.

Kapitalizmin daha ‘demokratik’ bir sisteme dönüşmesindeki kilit adımsa, kapitalizmin en küçük parçası olan şirketlerin yönetim stillerini dönüştürmekten geçiyor. Ticari ya da sosyal amaçlarla bir araya gelinen ve ortak karar alma sistemlerinin uygulandığı ‘kooperatif’ modeli; 1980’lerde ilk kez Ashoka kurucusu Bill Drayton tarafından isimlendirilen kardan ziyade amaç odaklı bir yapılanmayı ve çalışanlarının yönetimde söz sahibi olmasını savunan ‘sosyal girişimcilik’ modeli; 2006’da kurulan ve çalışanlar, tedarikçiler, müşteriler gibi farklı paydaşların şirket yönetiminde yer alması gerektiğini savunan B Corp hareketi; 2014’te Frederic Lalaoux’un ‘Organizasyonları Yeniden Keşfetmek’ adlı kitabında Teal organizasyonlar olarak tanımlanan ve karar alma mekanizmalarının çalışanların öz-yönetimin dayandığı yönetişim sistemi gibi farklı birçok organizasyon modelleri ve yönetişim sistemleri DAO’nun vaatleriyle benzerlikler gösteriyor.

DAO’yu yenilikçi yapan nedir?

DAO’ları yenilikçi yapan; kooperatif yaklaşımının dijitalleşmesi. Bu dijitalleşme ile şirketler, devlet kurumları, sivil toplum kuruluşları, sosyal insiyatifler gibi karmaşık yapılar, daha demokratik yapılara daha hızlı dönüşebiliyor.. Yönetişim için blokzincirin ve faaliyetler için de tokenların kullanılması, şeffaf ve otonom organizasyonlar kurabilmeyi kolaylaştırıyor. Zira her şey blokzincir üzerinde defterlerde kayıtlıydı. Aslında DAO’nun yaptığı birçok şey yüzyıllardır hayatımızda. Örneğin girdi çıktıları kontrol eden muhasebeciler, bankacılar, hazine memurları… Hayatımızda değişen tek şey ise artık hepimizin her şeyi görebiliyor olusu. Bir DAO, bir gezi için bir şeyler satın almak amacıyla bir grup arkadaşın para biriktirmesi kadar basit veya yüzlerce bağışçı, düzinelerce yönetim kurulu üyesi ve masada milyonlarca doları olan bir sivil toplum kuruluşu kadar karmaşık olabilir.

DAO’lar ne vaat ediyor?

DAO'lar, gücü onu inşa eden topluluğun ve yürütenlerin ellerine vererek şirket, devlet kurumu gibi birçok karmaşık ve merkeziyetçi karar alma mekanizmaları olan organizasyonları dönüştürme gücüne sahip. 

Bir DAO tarafından alınan tüm kararlar, söz konusu grubun ya da zümrelerin ihtiyaç ve isteklerine en iyi neyin hizmet edeceğine bağlı olarak topluluk tarafından alınabilir; her şeyden önemlisi de tüm bu kararlar blokzincir üzerinde şeffaf bir şekilde alınıyor. Örneğin, Facebook veya Twitter gibi Web 2'nin teknoloji devlerinden herhangi birinin DAO olduğunu hayal edin. Bu, platformların ve temel teknolojilerinin geliştirilme şeklini nasıl değiştirirdi? Örneğin şunu hayal edin, Twitter’da edit butonu gelsin mi gelmesin mi diye bir oylama yapılıyor ve oylama blokzincir üzerinde gercekleştiği için her şey şeffaf ve adil oluyor. Daha sonra çıkacak karara göre bir aksiyon alınıyor. Ya da Facebook’un Meta’ya dönüşme sürecindeki stratejisiyle ilgili oy kullanabildiğinizi düşünün. İşte bu ve benzer nedenlerden ötürü DAO'lar, geleceğin internetinin daha demokratik, topluluk odaklı ve katılımcı olmasını sağlayacak yeni topluluk mülkiyeti ve yönetişim modellerinin ortaya çıkmasına için zemin hazırlıyor. 

Ölü doğan birçok DAO olsa da bu alanda daha fazla deneme/yanılmayla yönetişim sistemlerine dair daha iyi sonuçlar elde edebileceğimiz bir geleceğe doğru gittiğimizi düşünüyorum. Daha fazla organizasyonun -sivil toplum kuruluşu, start-up, şirket, devlet kurumu, okul, mahalleler- DAO'lar ile şekilleneceği bir geleceği hayal etmek heyecan uyandırıyor! 

Bir sonraki DAO yazısında DAO türlerine ve DAO’lara nasıl dahil olunabileceğine giriyorum, gözünüz bültende olsun. 

*https://banklessdao.substack.com/p/history-of-daos-state-of-the-dao?s=r